Vermoeidheid is een gemene vijand

Een veel voorkomend gevolg van niet-aangeboren hersenletsel 

Die vermoeidheid kan hardnekkig en levenslang zijn. Soms lukt het om de energie handig te verdelen. Maar vermoeidheid kan onverwachts de kop opsteken. Inzicht in oorzaken kan helpen om reële verwachtingen te krijgen.

Het gebeurt: iemand die in het volle leven staat, voor wie niets te veel is, krijgt een ongeval of hersenbloeding. En is daarna moe, moe en nog eens moe. De eerste maanden is dat nog te begrijpen, maar daarna steeds minder. Gaat het dan nooit over? Meer en meer gaat iemand zich aan zichzelf ergeren, vraagt zich af wat hij of zij niet goed doet, en komt daardoor in een vicieuze cirkel terecht.
Moeheid is meer dan lastig en de ergernis leidt dan tot nog meer vermoeidheid. Of iemand gaat de omgeving verwijten maken. Vindt dat naasten te weinig rekening met hem of haar houden. Kennis van de feiten over vermoeidheid na hersenletsel kan helpen, al is het maar dat misverstanden verdwijnen. Hieronder volgen vijf belangrijke oorzaken, die ook in combinatie voorkomen. En een aantal tips.

Met minder moet je meer

Oorzaak één: na hersenletsel gaan veel dingen niet meer vanzelf. Het gewone kost moeite. Je moet nadenken bij wat je vroeger zonder nadenken deed. Elk nadenken kost de hersenen moeite en dus energie. Nadenken moet je de hele dag door. En dat met beschadigde hersenen die minder aankunnen dan voorheen. Zo ontstaat een dubbel probleem: met minder moet je meer.

Beschadiging hersenstam

Oorzaak twee: beschadiging van diepe hersendelen (onderin de hersenen) kan directe gevolgen hebben voor de energieverdeling in de hersenen. In de hersenstam (diep onderin de hersenen) bevindt zich een cluster cellen die een soort batterij van de hersenen vormen en dus de hersenen van energie voorzien. Als die cellen beschadigd zijn (wat niet veel voorkomt), ontstaat een grillig patroon: de ene keer kun je iets goed volhouden en ben je na afloop nauwelijks moe, de andere keer ben je moe zonder dat je iets doet. Heel onvoorspelbaar dus.

Het hele brein

Oorzaak drie: meestal is vermoeidheid na hersenletsel een probleem van de energieverdeling door het hele brein. Dat heeft te maken met allerlei stoffen in de hersenen die wat anders werken. Intussen is dat wel de oorzaak die het meest voorkomt en zeer veel mensen treft.

Hormonale problemen

Oorzaak vier: beschadiging van diepe hersendelen kan hormonale problemen veroorzaken. Na een klap tegen het hoofd, bijvoorbeeld na auto-ongeval of val van de trap, krijgt 20 tot 30 procent van de mensen problemen in de regulering van hormonen. Die ontregeling kan allerlei problemen veroorzaken. Bijvoorbeeld verlies van spiermassa, toename van (buik)vet, vaak plassen, snel wisselende emoties, lusteloosheid én vaak vermoeidheid. Hormonale problemen na hersenletsel worden in Nederland veelal onderschat en nog weinig onderzocht.

Veranderd leven

Oorzaak vijf: de enorme veranderingen in het dagelijkse leven en het leven met dierbaren kunnen veel stress oproepen. Mensen herkennen zich niet meer in hun denken en doen. Ze beseffen dat ze anders zijn geworden. Dit is ingrijpend en kan zeer ontwrichtend werken. Alle pogingen om zichzelf weer in het vertrouwde spoor te krijgen falen. Dan word je moe van jezelf. Met stress, uitputting en dus enorme moeheid als gevolg. Soms ontstaat hierdoor zelfs depressie.

Wat helpt?

Dit is de meest gestelde vraag. In alle gevallen zal iemand met hulp van zijn of haar omgeving een aanpassing van het dagelijkse leven moeten vinden. Wat raadzaam is, hangt af van de oorzaak van de moeheid. Kost het gewone veel moeite en is de regulering door het hele brein het probleem, dan helpt een schema van inspanning en ontspanning, toegesneden op wat voor iemand werkt en aanvaardbaar is. Als de schade in de diepe hersendelen een grillig patroon van vermoeidheid veroorzaken, helpt een schema ook, maar kan het beeld wel wat onvoorspelbaar blijven.

Verzet tegen het onvoorspelbare helpt niet. Dat kan allerlei vervelende situaties oproepen. Iets leuks kan zomaar in duigen vallen. Belangrijk is je dit je te realiseren. Dan word je er minder door verrast. Hormonale stoornissen kunnen door medicijnen soms deels worden verholpen. Kan dit niet of slechts voor een deel, dan helpt een schema van inspanning en ontspanning vaak goed.

Niet meer vechten

Ten slotte: het veranderde leven doet pijn. Het is mooi als het lukt om onder ogen te zien wat er is veranderd en iemand op dit punt het vechten tegen zichzelf kan staken. Dit is geen pleidooi voor gelatenheid of berusting, maar een pleidooi om het gevecht tegen jezelf om te zetten in een ander gevecht. Namelijk het gevecht om met de mogelijkheden die er nog wel zijn het leven leefbaar te maken.

Door Hans van Dam
deskundige hersenletsel